Stress voorkomen

Door Harmen Thys Nieuwenhuis

INTRODUCTIE

Naast de octopus met de lange slang is er meer in de grotduikwereld, dat ook voor gewoon duiken toepasselijk kan zijn. Het volgende verhaal is gebaseerd op het hoofdstuk 'Stress in cave diving' van Robert W. Smith uit 'The art of safe cave diving'. Natuurlijk doe ik hier mijn best het over gewoon duiken te hebben.
Stress bestaat in lichamelijke en psychologische vorm. In dit verhaal beperk ik me tot het psychologische gedeelte. Grotduikers staan vrijwel per definitie onder stress. Dit is in principe ook het geval voor sportduikers. Op zich is dit geen probleem. Stevige stress kan er echter voor zorgen dat een duiker eerder een fout maakt. Daadwerkelijke paniek kan dodelijk zijn. Laten we eerst naar een aantal oorzaken en mogelijke gevolgen kijken om vervolgens te zien dat er eenvoudige oplossingen bestaan.

OORZAKEN

Task loading
Als je simpelweg te veel tegelijkertijd moet doen kun je er niet veel meer bij hebben. Zo ben ik eens in Zeeland bij de Zuidbout naar 40 meter gegaan. De combinatie van een vermoeiend weekend, weinig zicht en diepte maakte dat ik er moeite mee had zowel de tijd, de diepte, de richting, de hoeveelheid lucht als mijn buddy in de gaten te houden. Een ander voorbeeld is het kompaszwemmen. Het is echt niet moeilijk precies op een bepaalde diepte te zwemmen. Het is ook niet moeilijk in een bepaalde richting te zwemmen. Toch is kompaszwemmen de eerste keer best lastig. Wie lette er toen ook nog goed op z'n buddy?

Uitputting en kou
Vooral de kou is geen onbekende geloof ik. Resulterende vermoeidheid van kou of bijvoorbeeld zwemmen tegen de stroming verhoogt stress.

Slecht zicht
Je hoeft echt bepaald niet bang te zijn om toch beïnvloed te worden door slecht zicht. Het zal moeilijker zijn te zien waar je je bevindt en waar je naar toe gaat. Ook verdwijnt je buddy eerder uit het gezicht.

Restrictie
Duiken in een wrak of grot vormt een slechte combinatie met claustrofobie. Daarnaast zijn afstand en nauwe doorgangen een bron van zorgen.

Verlies van positie controle
Het voelt nogal vervelend om door de stroming mee gesleurd te worden. Nog bekender is het niet onder controle hebben van drijfvermogen. Ik vindt het nog steeds een beetje eng bij slecht zicht wat hoger boven de bodem te zwemmen, omdat ik dan misschien niet in de gaten heb dat ik omhoog ga.

Tijdsdruk
Onder water zal je meestal niet veel haast hebben, maar het kan voorkomen als je bijvoorbeeld geen decoduik wilt maken, weinig lucht over hebt of juist wanneer je een of ander probleem op wilt lossen. Boven water is het echter wel typisch je naar het water te haasten. Zeker als je je nog in het pak staat te wurmen terwijl die begeleider al in het water ligt kun je wat vergeten. Als je je lood vergeet merk je dat snel genoeg. Als je van de boot springt zonder vinnen is dat al vervelender. Op het moment dat je je fles per ongeluk weer dicht en een halve slag open draait kom je in de problemen.

Lichamelijke bedreiging
Bovenstaande voorbeelden hebben betrekking op het zich bevinden in een levensbedreigende omgeving, namelijk onder water. Een extra bron van stress is dat de duiker bang wordt dat eventuele fouten er voor zullen zorgen dat de oneindige luchtvoorraad boven water nooit meer bereikt wordt.

Ego
Niet alleen deze fysische omgevingsfactoren kunnen stress veroorzaken. Een persoon kan ook flink verscheurt worden door zelfvertrouwen en trots, zijn of haar ego, in de grond te boren. Vooral wanneer anderen doorgaan waar het voor jou ver genoeg is, kost het kracht om dat te zeggen en zo te handelen. Niet handelen zal je in een situatie plaatsen waar je je nog minder prettig voelt. Ja! Je mag het echt zeggen als je het te koud krijgt ;) Ook diep gaan hoeft niet, zelfs niet als je al 7* bent.

GEVOLGEN

Als gevolg van stress zullen bepaalde gedragingen veranderen. Er zijn een drietal onderliggende mechanismen, die samen mental narrowing heten. Perceptual narrowing houdt in het niet waarnemen en herkennen van omgevings aspecten. Zo merk je bijvoorbeeld wel dat je niet vooruit kunt komen, maar ontgaat het je volkomen dat je console ergens achter is blijven hangen. Cognitive narrowing behelst het niet duidelijk meer kunnen analyseren van hetgeen je waarneemt. Als je bijvoorbeeld nauwelijks meer lucht krijgt en je manometer zwiept bij iedere teug lucht heen en weer dan betekent dat dat de kraan bijna dicht zit. Als je dit niet herkent zal de beslissing wellicht buddybreathing en opstijgen zijn, wat veel vervelender en gevaarlijker is dan simpelweg de kraan open draaien. Respons narrowing betekent dat bepaalde reacties erg moeilijk worden om uit te voeren. Vooral slecht aangeleerde oefeningen lukken dan opeens niet meer, zodat juist reflexen en instincten de rol overnemen. Het is helaas vaak een erg gevaarlijke reactie om zo snel mogelijk naar boven te willen in plaats van bijvoorbeeld buddybreathing. Dit is het belangrijkste argument voor gebruik van de octopus in combinatie met de juiste simpele techniek.
Het uiterste in mental narrowing is paniek. In een situatie van paniek is er vrijwel geen relatie meer tussen gedrag van de duiker en de omgeving. Stress en kleine problemen veroorzaken meer stress en meer problemen om te eindigen in paniek en grote problemen of dood. Het is duidelijk van belang op deze spiraal op tijd te doorbreken.
Stress bij anderen kan herkend worden aan een aantal gedragingen. Deze zijn onder andere wijd open gesperde ogen, snelle onregelmatige bewegingen en rillen wanneer het niet koud is, gespannen spieren, iets vast blijven houden als dat al niet meer nodig is, geïrriteerdheid, fixatie op bijvoorbeeld de dieptemeter, herhalend gedrag, zoals het voortdurend klaren van een masker, en natuurlijk het simpelweg maken van fouten. Zowel voor als tijdens het duiken kan zulk gedrag op stress wijzen, maar dat hoeft natuurlijk niet, zoals dat masker best wel echt kan lekken.

VOORKOMEN EN GENEZEN

Stress kan op velerlei wijzen veroorzaakt worden en heeft mogelijk gruwelijke effecten. (Ben je al van plan het duiken op te geven? Lees dan snel door.) Gelukkig is het vrij simpel om ernstige stress te voorkomen en is het ook nog mogelijk de stress te beïnvloeden.

Anticipatie
Als je weet wat je te wachten staat, zal dat veel minder eng zijn. Plan wat je gaat doen. Zeker bij zoiets als een nacht-stroomduik is het plezierig te weten hoe het er onder water uit ziet. Bedenk ook altijd goed of een duikplan bij jou past. Voel je je plezierig bij een duik naar de tweede pijler van de Zeelandbrug en heb je genoeg lucht en een goede lamp bij je? Zet op een rijtje wat er mis kan gaan en hoe je dat op zou lossen. Je zou de hele duik van tevoren in je hoofd kunnen maken. Zowel ervaring als simulatie zijn behulpzaam. Hier hoort natuurlijk het oefenen van bepaalde technieken bij. Met een goede voorbereiding kun je duiken heel plezierig maken.

Over-leren
Zoals aangegeven kan stress nadenken en reageren erg moeilijk maken en zelfs de verkeerde reacties uitlokken. Het blijkt dat iemand een geslaagde oefening 16 tot 20 keer moet herhalen om het echt en op comfortabele wijze te kunnen! Het is ook duidelijk van belang te blijven oefenen. Dit vindt je bijvoorbeeld terug in de veiligheidsprocedures en handsignalen bij de buddy-check. Waarschijnlijk kun je maar het beste les gaan geven. Het is ernstig van belang je uitrusting goed te kennen. Speel eerst eens met nieuwe dingen voor je er een echte duik mee maakt.

Denken
Stress beïnvloed die mooie grijze massa nogal. Door deze echter heel bewust aan het werk te zetten zijn de meeste problemen eenvoudig op te lossen. Dit vindt je terug in het bekende rijtje van 5. Als er wat ernstigs gebeurt dan doe je het volgende:

1. STOP - Doorbreek de spiraal en voorkom een instinctieve handeling.
2. CONTROLE - Adem rustig (indien mogelijk) en kijk om je heen.
3. DENK - Bedenk wat er precies mis is. Verzin een oplossing.
4. DOE - Voer de oplossing uit.
5. EVALUEER - Heeft de oplossing gewerkt? Ga anders terug naar stap 3 J.
Die eerste stappen hoeven overigens nauwelijks tijd te kosten, maar zijn wel cruciaal.
Een tweede minder bekende techniek is het zeer gedisciplineerd geconcentreerd denken richting een oplossing. Als er iets mis is kun je zorgen maken over het probleem of concentreren op het oplossen. Dit subtiele verschil maakt veel uit! Stel de automaat van je buddy bevriest in een wrak in de Noordzee en alle lucht gaat er vandoor. Nu zullen jullie samen moeten doen met jouw lucht. Stel nu dat je door een krap gedeelte terug moet, waar al flink wat stof opgewapperd is. Bovendien zal er een decostop gehouden moeten worden. Nu kun je je zorgen gaan maken over erg veel zaken. Is er wel genoeg lucht voor allebei? Komen we wel door die krappe doorgang? Krijg ik decoziekte als we de stops over moeten slaan? Hoe moet dat straks met mijn tweede vrouw, de hypotheek en alle kinderen J ? Helaas, helaas is het niet erg nuttig om hier zo over te denken. Bedenk eerder hoe je het handigste door die restrictie komt en waar je wellicht meer lucht vandaan kunt halen. Dit kun je bijvoorbeeld oefenen door met ingehouden adem sommetjes op te lossen. Het lukt pas als je op het sommetje concentreert en niet op het gebrek aan lucht.

Kort samengevat moet je de moed nooit opgeven en er vanuit gaan dat je het overleeft. Zelfs als je dat laatste niet voor kunt stellen moet je doorgaan, want dan is dat de moeite ook niet. Nog maar even letterlijk uit het boek: 'When faced with dying or achieving the impossible, some people choose to live'.
* * *
Bovenstaande technieken blijken bovendien erg handig in het dagelijks leven! Veel plezier ermee, Harmen Thys.